O inicjatywie

W ramach II Radomskiego Spotkania Prawników Teoria – Dydaktyka – Praktyka, w Auli Głównej Uniwersytetu Technologiczno-Humanistycznego w Radomiu odbyła się 22.10.2021 r., Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Tajemnica zawodowa prawników, lekarzy, dziennikarzy”. Wydarzenie stanowiło płaszczyznę spotkania przedstawicieli nauk prawnych i innych dyscyplin naukowych oraz przedstawicieli praktyki. W spotkaniu uczestniczyli w trybie stacjonarnym oraz zdalnym prelegenci, pracownicy naukowi uczelni wyższych, adwokaci, radcowie prawni, sędziowie, lekarze, dziennikarze i studenci. Konferencję honorowym patronatem objęli: Prezydent Miasta Radomia, Jego Magnificencja Rektor Uniwersytetu Technologiczno-Humanistycznego im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu, Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej, Prezes Stowarzyszenia Sędziów Polskich „IUSTITIA” oraz Prezes Krajowej Rady Radców Prawnych.

Uroczystego otwarcia konferencji dokonał dr hab. Sławomir Patyra, prof. UTH w Radomiu, który przywitał przybyłych gości: prorektora ds. nauki i współpracy z zagranicą dr hab. inż. Waldemara Nowakowskiego, prof. UTH w Radomiu, prof. UTH w Radomiu, prodziekana Wydziału Prawa i Administracji UMCS w Lublinie dr hab. Bartosza Liżewskiego, prof. UMCS w Lublinie, zastępcę Prezydenta Miasta Radomia dr Katarzynę Kalinowską, zastępcę prezydenta Miasta Radomia Jerzego Zawodnika, przewodniczącego Naczelnego Sądu Lekarskiego w Warszawie dr. Jacka Miarkę, naczelnego rzecznika odpowiedzialności zawodowej dr. Grzegorza Wronę, prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej mec. Przemysława Rosatiego, dziekana Okręgowej Rady Adwokackiej w Kielcach mec. Jerzego Ziębę, wiceprezesa Wyższego Sądu Dyscyplinarnego Adwokatury mec. Piotra Ziębę, wicedziekana Okręgowej Izby Radców Prawnych w Kielcach mec. Marcina Cecota, wiceprezesa Oddziału Stowarzyszenia Sędziów Polskich „IUSTITIA” w Toruniu sędziego SR we Włocławku Jarosława Konopkę.

W dalszej kolejności głos zabrał prorektor UTH Radom prof. W. Nowakowski, który z satysfakcją odnotował fakt zorganizowania konferencji w murach radomskiego uniwersytetu. Z kolei wiceprezydent Miasta Radomia Jerzy Zawodnik witając wszystkich zgromadzonych gości, podkreślił istotną rangę wydarzenia dla miasta Radomia.

Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej, mec. Przemysław Rosati, nawiązując do tematu konferencji podkreślił, że bez tajemnicy zawodowej nie byłoby możliwości efektywnego wykonywania wolnego zawodu, który wiąże się przede wszystkim z uzyskiwaniem dostępu do wielu informacji istotnych z punktu widzenia interesów klienta.

Dziekan WPiA UTH w Radomiu, prof. Joanna Smarż, wskazała, że połączenie teorii, dydaktyki oraz praktyki jest próbą wypracowania nowego i lepszego modelu przygotowania i rozwoju zawodowego prawników.

Merytoryczną część konferencji rozpoczęli ks. dr Wojciech Wojtyła (UTH Radom) oraz adw. dr Magdalena Matusiak-Frącczak (UŁ). Pierwszy z prelegentów wskazał na aksjologiczne uwarunkowania ograniczeń w dochodzeniu do prawdy materialnej. Podkreślił, że ograniczenia tajemnicy zawodowej muszą się odbywać przy uwzględnieniu zasady proporcjonalności, przypominając, iż nie mogą być większe niż to bezwzględnie konieczne dla zagwarantowania ochrony aksjologicznego uzasadnienia danego ograniczenia. Adw. dr Magdalena Matusiak-Frącczak zwróciła uwagę na przepisy prawa obowiązującego międzynarodowego, stanowiące o tajemnicy zawodowej. Wskazała, iż genezy tajemnicy zawodowej w prawie międzynarodowym należy doszukiwać się w porządku krajowym, których normy wykształciły się w zakazach dowodowych. Prelegentka zaakcentowała mechanizm kontroli przestrzegania tajemnicy, wyjaśniając znaczenie jej zakresu podmiotowego oraz przedmiotowego. Na zakończenie podkreśliła, że przepisy prawa międzynarodowego pozwalają na zwolnienie z tajemnicy zawodowej wyłącznie przy spełnieniu tzw. przesłanek kwalifikowanych, określonych literą prawa.

W pierwszym z trzech paneli, prowadzonym przez adw. dr Monikę Strus-Wołos (UTH Radom), podjęto temat tajemnicy zawodowej z perspektywy osoby chronionej. Adw. dr hab. Szymon Pawelec (prof. UW) przeprowadził analizę normatywnego i praktycznego wymiaru ochrony klienta prawnika. Zwrócił uwagę na obowiązek dbania o zaufanie klienta do prawnika, relacji prawnik-klient, na przykładzie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, który nie przewiduje możliwości uchylenia przez sąd obowiązku zachowania tajemnicy adwokackiej w czasie składania przez adwokata zeznań w charakterze świadka. Prelegent zaznaczył, że nie przewiduje tego także Prawo o adwokaturze. Z tego względu ochrona tajemnicy adwokackiej w postępowaniu cywilnym ma charakter bezwarunkowy. Profesor Szymon Pawelec zwrócił uwagę na przepis art. 261 § 2 k.p.c., który pozwala na rozróżnienie istotnej i nieistotnej tajemnicy zawodowej. Budzi on kontrowersje, ponieważ pozwala na skorzystanie z prawa do odmowy odpowiedzi na pytanie jedynie w przypadku uznania, że tajemnica jest istotna. Zdaniem prelegenta nie ma podstaw do rozróżniania dwóch rodzajów tajemnicy – adwokackiej i obrończej.

W dalszej kolejności głos zabrał dr hab. Błażej Kmieciak (prof. UM w Łodzi), który dokonał prawnoporównawczej analizy tajemnicy psychiatrycznej oraz tajemnicy lekarskiej. Zwrócił uwagę, że w art. 52 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego został wprowadzony bezwzględny zakaz dowodowy, będący przepisem szczególnym w stosunku do art. 180 k.p.k. Z tego względu, jak podkreślił prof. Kmieciak, nie jest możliwe ani uchylenie tej normy, ani jej modyfikacja, nawet po wyrażeniu zgody do złożenia zeznań przez osobę dysponującą informacjami. W dalszej kolejności prelegent omówił obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu, ilustrując swoje wystąpienie przykładami z praktyki rzecznika praw pacjenta w jednym ze szpitali.

Pierwszy panel zakończył się dyskusją, którą rozpoczęła adw. dr Monika Strus-Wołos i zwróciła uwagę, że wraz z rozwojem nauki diagności laboratoryjni, zwłaszcza genetycy, mają o pacjencie niekiedy dużo więcej informacji niż lekarze, a jednak ich tajemnica jest słabiej chroniona, należałoby więc zrównać obie tajemnice. Z kolei, dr hab. Błażej Kmieciak, prof. UM w Łodzi odniósł się do kolizji między obowiązkiem dochowania tajemnicy a sytuacjami, kiedy lekarz dowiaduje się o przestępstwie. Zaznaczył, iż de lege ferenda niezbędna jest zmiana przepisów w sprawie tajemnicy spowiedzi. W dalszej części adwokat prof. UW Szymon Pawelec oznajmił, że często dochodzi do nadużyć, kiedy próbuje się ominąć zakaz dowodowy. Jest to bowiem prosta droga do pozyskiwania materiałów do postępowania karnego, a nierzadko także do spraw cywilnych. Przewodniczący Naczelnego Sądu Lekarskiego w Warszawie, dr Jacek Miarka, wskazał na surową linię orzeczniczą okręgowych sądów lekarskich za naruszenie tajemnicy zawodowej. Jak zauważył przepis art. 53 ust. 1 ustawy o izbach lekarskich stanowi, że członkowie izb lekarskich podlegają odpowiedzialności zawodowej za naruszenie zasad etyki lekarskiej oraz przepisów związanych z wykonywaniem zawodu lekarza. Dr Jacek Miarka wskazał jednak, że niewielka liczba spraw, którymi zajmują się okręgowe sądy lekarskie, a następnie Naczelny Sąd Lekarski, dotyczy naruszenia lekarskiej tajemnicy zawodowej. Podkreślił, że w większości tych przypadków wydano rozstrzygnięcia skazujące, zaś pełnomocnicy stron niejako sami „prowokują” naruszenie tajemnicy zawodowej. W dalszej dyskusji stwierdzono, że gwarancja dyskrecji pozwala nawiązać z pacjentem relację opartą na zaufaniu, która jest bezcenna dla procesu prawidłowego leczenia i zapobiega instrumentalnemu, godzącemu w interesy pacjenta posługiwaniu się danymi wrażliwymi.

Następnie prelegenci omówili tajemnicę zawodową z perspektywy jej piastuna. Moderatorem tej części spotkania był adw. dr Andrzej Malicki. Pierwszy z prelegentów, prof. dr hab. Łukasz Błaszczak (UWr), wskazał, że istotnym elementem stosunku zastępstwa procesowego jest tajemnica adwokacko-radcowska, będąca fundamentem wykonywania zawodu adwokata oraz radcy prawnego. Podkreślił, że pełnomocnik zawodowy ma powinność nieujawniania informacji, zaś klient ma dzięki temu zapewnione poczucie bezpieczeństwa. Prof. Ł. Błaszczak podniósł, że tylko sąd może zwolnić z zachowania tajemnicy. Kolejny z prelegentów, dr hab. n. med. Leszek Markuszewski, prof. UTH w Radomiu podkreślił znaczenie lekarskiego obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej i sprecyzował jej przedmiotowy zakres. Mówca zwrócił uwagę, że istotnym niebezpieczeństwem naruszenia tajemnicy są bazy danych, które rejestrują recepty wystawiane danemu pacjentowi. Dr Monika Strus-Wołos zasygnalizowała potrzebę rozszerzenia tajemnicy zawodowej na diagnostów laboratoryjnych.

W dalszej kolejności red. Wojciech Tumidalski omówił tajemnicę dziennikarską – jej granice, przesłanki oraz zakres zwolnienia dziennikarza z obowiązku zachowania poufności informacji powziętych w związku z wykonywanym przez niego zawodem. Prelegent stwierdził, że tajemnica zawodowa dziennikarzy stanowi regułę niezależnej prasy, korzystającej z wolności wypowiedzi i realizującej w ten sposób swoją misję. Zaznaczył, że wciąż brakuje przepisów, które w racjonalny sposób uporządkowałyby stan prawny, jaki obecnie panuje w sferze Internetu. Podniósł, że chociaż przepisy prawa przewidują bardzo niewiele przypadków, w których wolno uzyskać dostęp do tajemnicy dziennikarskiej, to jednak w praktyce jednak dochodzi do sytuacji, w których organy próbują dotrzeć do informacji chronionych poprzez takie stosowanie przepisów, które nie bierze pod uwagę ich ratio legis. Na zakończenie tej części konferencji prok. Paweł Banach (Prok. Rej. w Lublinie) zwrócił uwagę, że zwolnienie z tajemnicy za każdym razem powinno być stosowane przez sąd w sposób wyważony oraz rzeczowy, zaś przesłanki zwolnienia powinny być interpretowane ściśle. Prelegent przypomniał o istocie interesu wymiaru sprawiedliwości. Zaznaczył, że poprawny przebieg procesu nie może wykluczać ustanowionych zakazów dowodowych, które mają niejako „korygować” interes wymiaru sprawiedliwości.

Moderatorem ostatniego panelu był r. pr. dr hab. Mariusz Wieczorek, prof. UTH w Radomiu, a prelegenci – SSN Jarosław Matras i sędzia SSO w Katowicach prof. Krystian Markiewicz, skupili swoją uwagę na analizę orzecznictwa poświęconego tajemnicy zawodowej prawników lekarzy i dziennikarzy. Z kolei sędzia WSA w Warszawie Jarosław Łuczaj poświecił swoje wystąpienie tajemnicy narady sędziowskiej. Wspólnym mianownikiem wystąpień sędziów była konstatacja, że zachowanie tajemnicy zawodowej jest elementem prawidłowego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości oraz systemu ochrony prawnej w demokratycznym państwie. Sędzia SN Jarosław Matras zaznaczył, że sąd powinien korzystać z zeznań świadka obowiązanego do zachowania tajemnicy zawodowej tylko w ostateczności. Zaznaczył przy tym, iż art. 180 § 2 k.p.k. nie wyłączając dowodów pośrednich, stoi jednak w kolizji z postanowieniem o zwolnieniu z tajemnicy. Przywołał uchwałę SN z 19.01.1995 r. (I KZP 15/94), w której wskazano, że „istnienie obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej nie przesądza wprost – samo przez się – o tym, że osoba będąca adresatem tego obowiązku ma prawo odmowy zeznań w procesie karnym. To prawo przyznaje takiej osobie norma zawarta w art. 163 k.p.k. Z drugiej strony ustanawiając jedynie względne prawo do odmowy zeznań, przepis art. 163 in fine k.p.k. normuje kompetencje sądu i prokuratora (a nie innych organów) do zwolnienia określonej osoby od obowiązku zachowania tej tajemnicy”.

Sędzia WSA w Warszawie Jarosław Łuczaj poruszył problem narady wstępnej i bezpośrednio poprzedzającej wydanie przez sąd rozstrzygnięcia. Przypomniał, że sąd wydaje wyrok po niejawnej naradzie sędziów, której przebieg jaki i głosowanie nad orzeczeniem jest tajne, a zwolnienie od zachowania w tym względzie tajemnicy, z zastrzeżeniem § 3 art., 137 p.p.s.a. nie jest dopuszczalne. Prelegent zwrócił uwagę na zagrożenia dla tajemnicy narady sędziowskiej wynikające ze stosowania w pracy sędziów technologii IT.

Na zakończenie tej części panelu konferencji sędzia Sądu Okręgowego w Katowicach dr hab. Krystian Markiewicz, prof. UŚ, podzielił się ze słuchaczami wątpliwościami, których źródłem są niektóre z tzw. przepisów COVID-owych generujących zagrożenia dla ochrony szeroko rozumianej tajemnicy zawodowej. Ubocznie wrócił uwagę na to, że o ile można uznać za zasadne w czasie pandemii rozprawy online, to nie ma obiektywnych przesłanek przemawiających za obowiązywaniem takich przepisów również w ciągu roku od odwołania stanu epidemii.

Powyższy blok tematyczny zwieńczyła dyskusja, której punktem odniesienia stał się projekt ustawy o zawodzie farmaceuty. W podsumowaniu debaty przywołano artykuł Marka Tomkówa, wiceprezesa Naczelnej Rady Lekarskiej, który stwierdził, iż tajemnicą poliszynela, jest „że właściciele aptek, szczególnie tych sieciowych, wywierają na nich naciski, by sprzedawali pacjentom konkretne leki lub proponowali suplementy diety. W niektórych przypadkach premia od sprzedaży wpisywana jest w umowę, w innych naciski mają formę polecenia służbowego, a nawet groźby utraty pracy w razie niezrealizowania celu sprzedażowego”. W ten sposób uczestnicy dyskusji dostrzegli realny problem „sugestywnych rozwiązań prawnych”, które coraz częściej odstępują od utrwalonego w nauce pojęcia interesu publicznego. Dr hab. Sławomir Patyra, prof. UTH w Radomiu zwrócił uwagę, że idea tajemnicy zawodowej stała się fundamentem pracy lekarzy, dziennikarzy oraz prawników z uwagi na przywołany interes publiczny. W ocenie prof. S. Patyry tajemnica jest elementem kształtowania zaufania do państwa, a także wymiaru sprawiedliwości, który w obecnym czasie stał się zjawiskiem ponadpaństwowym. Otóż, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej pod pojęciem funkcjonariusza publicznego rozumie zarówno sędziów, jak i radców prawnych czy adwokatów. Z tego względu przedstawiciele wszystkich zawodów prawniczych, a także lekarze i dziennikarze, będący „depozytariuszami” tajemnicy zawodowej budują szeroką kulturę zaufania do państwa.

Zamknięcia konferencji – jako jej gospodarz reprezentujący Wydział Prawa i Administracji UTH Radom – dokonał prof. Mariusz Wieczorek, który dziękując wszystkim przybyłym gościom, szczególne wyrazy wdzięczności skierował ku współorganizatorom konferencji (Stowarzyszeniu Sędziów Polskich „IUSTITIA” Oddział w Radomiu, Izbie Adwokackiej w Radomiu i Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Kielcach), bez których zaangażowania, starań i wsparcia nie doszłoby do organizacji II Radomskiego Spotkania Prawników Teoria – Dydaktyka – Praktyka. W podsumowaniu prof. M. Wieczorek podkreślając praktyczną wagę poruszonej w czasie dyskusji, a uprzednio w referatach, materii tajemnicy zawodowej, zaprosił na kolejne Radomskie Spotkanie Prawników w 2022 r.

Źródło: https://palestra.pl/pl/aktualnosci/artykul/tajemnica-zawodowa-prawnikow-lekarzy-dziennikarzy-sprawozdanie-z-konferencji (29.05.2022 r.).

Tekst zaproszenia:  POBIERZ PLIK
Program konferencji: POBIERZ PLIK
Nagranie z konferencji: PRZEJDŹ I ZAPOZNAJ SIĘ Z NAGRANIEM
Fotorelacja z II Radomskiego Spotkania Prawników (zdjęcia: Radio Plus Radom, CoZaDzien.pl).